Dát vàng trên gốm sứ NGUYÊN LIỆU DÁT VÀNG

Dát vàng là kỹ thuật phủ một lớp vàng mỏng lên bề mặt của vật liệu như gỗ, đá, thủy tinh, da hoặc gốm sứ. Trong nghệ thuật gốm sứ, dát vàng không chỉ là bước trang trí nhằm tăng giá trị thẩm mỹ, mà còn là minh chứng cho kỹ thuật thủ công điêu luyện và tư duy mỹ thuật tinh tế của người nghệ nhân.

Từ thời cổ đại, nhiều nền văn hóa như Ai Cập, Trung Hoa, Ba Tư và các vương triều Việt Nam đã sử dụng vàng để trang trí đồ gốm quý – đặc biệt trong cung đình hoặc tầng lớp quý tộc. Vàng biểu tượng cho sự vĩnh cửu, phú quý và thần linh. Trên nền men gốm, ánh kim của vàng tạo nên sự đối lập thú vị: giữa cái thô mộc của đất nung và vẻ tráng lệ, siêu thực của kim loại quý.

Quy trình dát vàng trên gốm sứ

Quy trình dát vàng trên gốm sứ là sự kết hợp giữa kỹ thuật chế tác truyền thống và óc sáng tạo hiện đại. Tùy theo mục đích sử dụng (trang trí, nghệ thuật hay sử dụng thường nhật), các nghệ nhân có thể lựa chọn dát vàng thủ công hoặc sử dụng vàng dạng dung dịch để vẽ phủ (còn gọi là vẽ vàng). Trong phạm vị bài viết này, Hacowa hướng dẫn cách dát vàng thủ công trên các chất liệu gốm sứ.

Đầu tiên cần phân biệt gốm và sứ, đây là hai loại chất liệu khác nhau, chúng đều được làm từ đất sét và nung ở nhiệt độ cao trong nhiều giờ để ra thành phẩm.

Xuất phát từ sự khác nhau đó mà quy trình dát vàng cũng có thay đổi để phù hợp với từng chất liệu. Nhìn chung quy trình dát vàng sẽ trải qua 4 bước cơ bản như sau:

Tiêu chí	Gốm	Sứ
Nguyên liệu	Đất sét thường, tạp chất nhiều	Đất sét tinh khiết hơn (cao lanh)
Nhiệt độ nung	~900–1100°C	~1200–1400°C
Độ xốp	Xốp, hút nước	Rất ít hoặc không hút nước
Độ trong, sáng	Màu đục, thô, không trong ánh sáng	Trắng, mịn, có thể hơi trong khi soi dưới ánh sáng
Độ bền cơ học	Kém hơn sứ	Cao hơn, chịu lực và chịu nhiệt tốt hơn
Âm thanh khi gõ	Âm trầm, đục	Âm vang, trong
Ứng dụng	Chậu cây, đồ trang trí, gạch ngói, đồ gia dụng truyền thống	Chén, dĩa cao cấp, vật dụng phòng thí nghiệm, trang sức

Bước 1: Chuẩn bị bề mặt

- Với sứ: Do bề mặt sứ trơn bóng, khó bám keo được chắc hoặc dễ xảy ra hiện tượng co keo nên trước khi quét keo cần phủ một lớp sơn chống co keo lên các vị trí muốn dát vàng.

- Với gốm: Với đặc điểm bề mặt có thể hút nước nên để cho lớp vàng được sáng bóng nên sử dụng sơn chống co keo quét một lớp mỏng lên bề mặt gốm. Nếu bỏ qua bước này thì khi dát vàng bắt buộc phải sử dụng keo dát vàng gốc nước. Bởi nếu sử dụng keo gốc PU sẽ bị hút keo hoàn toàn, không còn độ bám dính nữa.

Bước 2: Quét keo

Bạn có thể dùng chổi để quét keo hoặc máy phun (nếu dát vàng toàn bộ bề mặt sản phẩm). Lựa chọn loại keo dát vàng phù hợp, sứ nên chọn keo gốc PU, gốm nên chọn keo gốc nước.

Nếu bạn dát điểm các họa tiết hoa văn trên sản phẩm thì nên chú ý bước quét keo, sử dụng chổi đầu nhọn để các nét vẽ được chính xác, sắc nét. Sau khi quét keo, bắt buộc phải đợi keo khô đủ độ mới thực hiện dát vàng, thời gian chờ keo khô ở mỗi loại keo là khác nhau. Bạn nên tham khảo thông tin từ phía nhà bán hàng.

Bước 3: Dát vàng

Sử dụng lá vàng 24k hoặc các loại lá vàng công nghiệp để trang trí. Nhẹ nhàng gỡ từng lá vàng đặt vào các vị trí đã có keo và dùng chổi dặm cho vàng bám vào keo. Với các chi tiết nổi trên gốm sứ có thể chồng 2,3 lớp lá vàng để đảm bảo không bị hở keo.

Bước 4: Phủ bảo vệ vàng

Các sản phẩm gốm sứ được dát vàng thông thường là các đồ trang trí, đồ thờ nên tần suất sử dụng khá nhiều. Do vậy bước phủ bảo vệ vô cùng quan trọng, nó giúp vàng được bám chắc hơn, đanh cứng hơn, hạn chế xước xát bong tróc trong suốt quá trình sử dụng.

Nên chọn các dòng phủ bảo vệ gốc PU tốt để tăng hiệu quả bảo vệ vàng như phủ bảo vệ 24K. Khi quét cũng chỉ nên quét lớp mỏng, dùng chổi lông mềm sẽ không để lại vết chổi.

Dát vàng và sự hồi sinh của gốm truyền thống

Hiện nay, nhiều làng nghề gốm Việt như Bát Tràng, Chu Đậu, Phù Lãng… đang đưa kỹ thuật dát vàng vào sản phẩm gốm hiện đại để tạo nên các tác phẩm mang giá trị cao cả về thẩm mỹ lẫn thương mại. Những chiếc bình, đĩa, tượng linh vật hay tranh gốm được dát vàng 24K trở thành quà tặng cao cấp, vật phẩm phong thủy hay đồ nội thất sang trọng.

Đặc biệt, sự kết hợp giữa dáng gốm truyền thống và các họa tiết dát vàng hiện đại (hoa sen, cá chép, long phụng, biểu tượng tâm linh) tạo nên một dòng sản phẩm mang đậm bản sắc văn hóa Việt nhưng vẫn phù hợp với thị hiếu thẩm mỹ đương đại.